by Izabela Gajos

Prawo zamówień publicznych12 listopada 20200 comments

Roboty dodatkowe nieprzewidziane umową – jak uzyskać wynagrodzenie?

Szanowni Państwo,

W ramach wykonywania udzielonego zamówienia publicznego nierzadko zdarza się sytuacja, gdy zachodzi potrzeba wykonania prac nieprzewidzianych umową między wykonawcą a zamawiającym. Roboty, które zostają wykonane w takich sytuacjach są określane mianem „robót dodatkowych”.

Niniejszy artykuł skupia się na robotach dodatkowych przekraczających zakres umowy o roboty budowlane. Taki stan rzeczy może mieć miejsce np. z powodu wadliwej czy też niepełnej dokumentacji przekazanej przez zamawiającego. Wynagrodzenie za roboty dodatkowe można uzyskać na dwa zasadnicze sposoby:

1. Poprzez zmianę postanowień umowy między Wykonawcą a Zamawiającym;
2. Poprzez żądanie zwrotu nienależnego świadczenia.

Zmiany postanowień umownych na podstawie Prawa zamówień publicznych

Najkorzystniejszy sposób uzyskania wynagrodzenia za roboty nieprzewidziane umową przewiduje art. 144 Prawa zamówień publicznych (PZP).

Przepis ten przewiduje możliwość zmiany umowy zawartej między wykonawcą a zamawiającym. Jest przełamanie zasady niezmienności umów w zamówieniach publicznych, dlatego też katalog sytuacji, w których jest to możliwe jest mocno ograniczony.

Mimo tego, że wykonawca tak naprawdę nie ma obowiązku ich wykonania to i tak są one koniecznie dla wykonania i dotrzymania terminu realizacji przedsięwzięcia. Poniżej przedstawiamy jedne ze sposobów na uzyskanie wynagrodzenia z tytułu dokonanych już robót dodatkowych.

Ust. 1 pkt 1 art. 144 PZP umożliwia wprowadzenie modyfikacji do umowy jeśli zmiany zostały przewidziane w ogłoszeniu o zamówieniu lub specyfikacji istotnych warunków zamówienia w postaci jednoznacznych postanowień umownych, które określają ich zakres, w szczególności możliwość zmiany wysokości wynagrodzenia wykonawcy, i charakter oraz warunki wprowadzenia zmian.

Ust. 1 pkt 2 art. 144 PZP przewiduje zmiany dotyczą realizacji dodatkowych dostaw, usług lub robót budowlanych od dotychczasowego wykonawcy, nieobjętych zamówieniem podstawowym, o ile stały się niezbędne. Do zmiany umowy w tym trybie musza zostać spełnione trzy warunku (wszystkie):

• zmiana wykonawcy nie może zostać dokonana z powodów ekonomicznych lub technicznych, w szczególności dotyczących zamienności lub interoperacyjności sprzętu, usług lub instalacji, zamówionych w ramach zamówienia podstawowego,
•  zmiana wykonawcy spowodowałaby istotną niedogodność lub znaczne zwiększenie kosztów dla zamawiającego,
•  wartość każdej kolejnej zmiany nie przekracza 50% wartości zamówienia określonej pierwotnie w umowie lub umowie ramowej;

Ust. 1 pkt 3 art. 144 PZP umożliwia zmianę umowy jeśli konieczność zmiany umowy lub umowy ramowej spowodowana jest okolicznościami, których zamawiający, działając z należytą starannością, nie mógł przewidzieć oraz gdy wartość zmiany nie przekracza 50% wartości zamówienia określonej pierwotnie w umowie lub umowie ramowej.

Ust. 1 pkt 4 art. 144 PZP przewiduje zmianę postanowień umowy jeśli dotychczasowego wykonawcę ma zastąpić nowy na podstawie postanowień umownych z pkt 1 albo w określonych przypadkach (np. restrukturyzacja, upadłość przekształcenie) jeśli nowy wykonawca spełnia warunki udziału w postępowaniu i nie zachodzą wobec niego przesłanki wykluczenia a zmiana wykonawcy nie powoduje istotnych zmian postanowień umowy. Przepis ten umożliwia także przejęcie przez wykonawcę obowiązków podwykonawców.

W zmianie umowy warto postarać się o zwiększenie wynagrodzenia, poszerzenie przedmiotu umowy oraz jeśli jest to konieczne przedłużenie terminu wykonania robót.

Jednak nie zawsze jest możliwość porozumienia z zamawiającym w odpowiednio krótkim czasie i dokonanie zmian dotyczących zakresu umowy, wynagrodzenia oraz terminu. Sytuacja będzie tym bardziej utrudniona jeśli zamawiający nie przewidzi zmian w umowie (art. 144 ust. 1 pkt 1 PZP).

Z tego powodu część wykonawców postanawia wykonać roboty dodatkowe a następnie dochodzić wynagrodzenia za nie od Zamawiającego. Jest to sytuacja jak najbardziej możliwa, jednak zdecydowanie mniej korzystna dla Wykonawcy niż zmiana postanowień umowy.

Dochodzenie roszczeń z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia

Jeżeli wykonawca postanowił dokonać roboty dodatkowe bez porozumienia z zamawiającym lub za jego „niesformalizowaną zgodą” (np. w formie ustnej, w drodze zgody na dokonanie takich robót bez zmiany postanowień umowy) to wynagrodzenia za roboty można żądać na podstawie przepisów Kodeksu cywilnego (KC).

Wynagrodzenie za roboty budowlane jest wynagrodzeniem ryczałtowym, które co do zasady nie podlega zmianie, a wykonawca nie może żądać jego podwyższenia (art. 632 KC). Art. 632 KC nie znajdzie jednak zastosowania w przypadku, gdy wykonano roboty nieobjęte zakresem umowy.

Stanowisko takie zajął Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 9 października 2014 r. (sygn. akt I CSK 568/13) zgodnie, z którym: „Konstrukcja wynagrodzenia ryczałtowego nie wyklucza zatem żądania przez przyjmującego zamówienie wynagrodzenia za prace nieobjęte umową. Zdarza się też niekiedy, że dochodzi do wykonania stanowiących korzyść majątkową dla zamawiającego prac dodatkowych, bez dokonania przez strony stosownej zmiany umowy. W takich wypadkach przyjmuje się że dopuszczalne jest żądanie przez przyjmującego zamówienie zapłaty za wykonane roboty na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu”.

Podobnie orzekł Sąd Apelacyjny w Warszawie, który uznał że wynagrodzenie ryczałtowe unormowane w art. 628-632 KC ma zastosowanie wyłącznie do robót objętych umową stron (wyrok SA w Warszawie z 11 października 2019 r. sygn. akt I ACa 520/18). Oznacza to, że wykonawca może dochodzić wynagrodzenia za roboty nieobjęte umową na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu.

Korzystny dla wykonawców jest także wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 19 czerwca 2019 r. (sygn. akt I Aga 458/18) zgodnie z którym: „brak zawarcia innego porozumienia regulującego wykonanie dodatkowych prac, uprawnia przyjmującego zamówienie do żądania zapłaty równowartości dzieła lub wykonanych robót dodatkowych na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu”.

Za niezwykle ciekawe należy uznać rozstrzygnięcie Krajowej Izby Odwoławczej w wyroku z dnia 9 maja 2012 r. (sygn. akt KIO  809/12). Izba wskazała w orzeczeniu na to, że wykonawca nie może zostać obciążony ryzykiem nieprzewidzenia rozmiaru prac czy ich kosztów, które wynika z naruszenia przepisów dotyczących opisu przedmiotu zamówienia (chodzi o art. 29 i 31 PZP). Stanowisko to potwierdza orzecznictwo Sądu Najwyższego, który w wyroku z dnia 11 maja 2017 r. (sygn. akt II CSK 541/16) wskazał na to, że w orzecznictwie podkreśla się, że wykonawca nie może ponosić negatywnych skutków wynikających z wadliwej dokumentacji projektowej ani ryzykiem wykonania prac koniecznych do realizacji zamówienia.

W związku z powyższym niezwykle istotne jest prawidłowe formułowanie opisów zamówień jak i dbanie o kompletność oraz prawidłowość dokumentacji przekazywanej wykonawcy.

Trzeba jednak zaznaczyć, że przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu nie będą miały zastosowania w przypadku gdy to wykonawca ze swojej winy nie przewidzi prac objętych umową. Wówczas to on ponosi ryzyko swoich działań.

Powyższa informacja nie stanowi porady prawnej, należy pamiętać, że każda sytuacja jest inna i wymaga innego podejścia do sprawy.

W razie jakichkolwiek pytań lub wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji.

Z wyrazami szacunku,

Zespół KBZ

Źródła:

• Ustawa z dnia 29 stycznia 2004 r. Prawo zamówień publicznych (Dz.U. 2004 Nr 19, poz. 177 t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1843)
• Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. 1964 Nr 16, poz. 93 t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1740)