Opłata stała od skargi na orzeczenie Krajowej Izby Odwoławczej – wyrok TK

W art. 34 ust. 1 u.k.s.c. uregulowana została wysokość opłaty stałej od skargi na orzeczenie Krajowej Izby Odwoławczej (KIO). Do 1 stycznia 2021 r. przepis art. 34 ust. 1 u.k.s.c. miał następujące brzmienie: „Od skargi na orzeczenie Krajowej Izby Odwoławczej przy Prezesie Urzędu Zamówień Publicznych pobiera się opłatę stałą w wysokości pięciokrotności wpisu wniesionego od odwołania w sprawie, której dotyczy skarga”.

Trybunał orzekł, iż art. 34 ust. 1 u.k.s.c. przez to, że wprowadza nieproporcjonalnie wysoką opłatę stałą, jest niezgodny z art. 45 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 i art. 77 ust. 2 Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej.

Orzeczenie zapadło na tle następującego stanu faktycznego:

Spółka brała udział w przetargu, prowadzonym w trybie przetargu nieograniczonego o wartości zamówienia przekraczającej kwotę 30 000 euro. Zamawiający poinformował o wyborze innego niż skarżąca wykonawcy, w związku z tym skarżąca spółka wniosła odwołanie do Krajowej Izby Odwoławczej przy Prezesie Urzędu Zamówień Publicznych. Wyrokiem KIO z 30 maja 2016 r. odwołanie zostało oddalone. Na to rozstrzygnięcie skarżąca złożyła skargę do Sądu Okręgowego. Wraz ze skargą złożyła wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych w całości, który Sąd Okręgowy oddalił. W efekcie skarżąca była zobowiązana do uiszczenia opłaty od skargi, w kwocie 75 000 zł, w terminie tygodnia od dnia doręczenia wezwania pod rygorem odrzucenia skargi. Skarżąca wniosła jednak zażalenie, w treści którego zwróciła się z wnioskiem o zawieszenie postępowania i skierowanie do Trybunału Konstytucyjnego pytania prawnego celem zbadania konstytucyjności określonych przepisów Kodeksu postępowania cywilnego w związku z przepisami Prawa zamówień publicznych. Sąd Okręgowy odrzucił zażalenie i oddalił wniosek o zawieszenie postępowania, a także odrzucił skargę ze względu na nieuzupełnienie przez skarżącą braków formalnych złożonej skargi – nieuiszczenie opłaty sądowej.

W skardze do TK, spółka podniosła, że kwestionowany przepis narusza: prawo do sądu, prawo do zaskarżania orzeczeń i dwuinstancyjnego postępowania oraz prawo do równego traktowania, gdyż wprowadza wymóg uiszczenia opłaty sądowej od skargi na orzeczenie Krajowej Izby Odwoławczej w takiej wysokości, która może uniemożliwić wniesienie tego środka zaskarżenia.

Biorąc pod uwagę swoje dotychczasowe, bogate i jednolite orzecznictwo dotyczące wysokości kosztów sądowych w kontekście konstytucyjnej zasady prawa do sądu, Trybunał stwierdził, iż mimo swobody kształtowania opłat sądowych przez ustawodawcę, obciążenia finansowe wynikające z tych opłat nie mogą być asymetryczne wobec wartości zamówienia i ewentualnych, spodziewanych z niego zysków. TK stwierdził, że: „opłata stała, określona w art. 34 ust. 1 u.k.s.c. jako pięciokrotność wpisu wniesionego od odwołania w sprawie, stanowi nieproporcjonalną dolegliwość i powoduje istotne ograniczenie prawa dostępu do sądu w fazie odwoławczej. W efekcie stanowi nadmierną barierę ekonomiczną realizacji prawa do sądu”.

Ponadto Trybunał podkreślił, że „w przypadku przedsiębiorców, jak to ma miejsce w niniejszej sprawie, rzeczywista możliwość korzystania z prawa dostępu do sądu istnieje bowiem jedynie wówczas, gdy prowadzenie sporu sądowego o prawa majątkowe jest opłacalne z ekonomicznego punktu widzenia. Decyzja przedsiębiorcy o skorzystaniu z drogi sądowej podlega ocenie także z punktu widzenia kalkulacji ekonomicznej, w której ważną rolę odgrywają także koszty sądowe. Ustawodawca w kwestionowanym przepisie de facto odebrał w części spraw możliwość skorzystania z drogi odwoławczej.”

Uznany za niezgodny z Konstytucją przepis art. 34 ust. 1 u.k.s.c. został zmieniony ustawą z dnia 11 września 2019 r. Przepisy wprowadzające ustawę – Prawo zamówień publicznych (Dz. U. z 2019 r. poz. 2020). Od 1 stycznia 2021 r. obowiązuje nowa treść przepisu, zgodnie z którą „Od skargi na orzeczenie Krajowej Izby Odwoławczej przy Prezesie Urzędu Zamówień Publicznych pobiera się opłatę stałą w wysokości trzykrotności wpisu wniesionego od odwołania w sprawie, której dotyczy skarga”.

Obniżenie opłaty może przyczynić się do zwiększenia ilości skarg składanych na orzeczenia KIO. Nie trudno jednak wyobrazić sobie, że trzykrotność opłaty w dalszym ciągu może stanowić dla przedsiębiorców barierę uniemożliwiającą złożenie środka odwoławczego.